Նորածինների սահմանային վիճակները

Նորածնի օրգանիզմում տեղի ունեցող փոփոխությունները, որոնք կապված են կյանքի նոր պայմաններում օրգանիզմի հարմարվողական պրոցեսների հետ, կոչվում են անցողական (սահմանային, տրանզիտոր) ֆիզիոլոգիական վիճակներ։

Վերջիններիս համար բնորոշ է, որ ի հայտ են գալիս միայն ծննդաբերության ժամանակ կամ ծնվելուց հետո և այնուհետև անցնում են։ Հասուն նորածինների մոտ առանձնացվում են հարմարվողական ռեակցիաների երկու շրջան՝ կյանքի առաջին 30 րոպեներին (լարված արյունաշարժական-շնչական հարմարում) և 2-4-րդ օրերին (լարված նյութափոխանակային հարմարում)։ Անցողական վիճակների վերացումով որոշվում է երեխաների նորածնային շրջանի ավարտը։ Ըստ այդ վիճակների ընթացքի, կարելի է գնահատել նորածնային շրջանում երեխաների զարգացման անհատական առանձնահատկությունները։

Մարմնի զանգվածի սկզբնական անցողական կորուստ

Տվյալ վիճակը հիմնականում առաջանում է կյանքի առաջին օրերին «քաղցածության»՝ կաթի և ջրի պակասի հետևանքով։ Սակայն հարկ է նշել, որ այդ երևույթի զարգացման պրոցեսին մասնակցում են նաև մի շարք այլ գործոններ, քանի որ նույնիսկ կաթի առավելագույն քանակություն ստանալու դեպքում մարմնի զանգվածի կորուստը չի կանխվում։ Նորածնի մարմնի զանգվածի սկզբնական առավելագույն կորուստը սովորաբար լինում է 3-4-րդ, հազվադեպ՝ 5-րդ օրերին։ Հղիության և ծննդաբերության բարեհաջող ընթացքի, կերակրման և խնամքի լավագույն պայմանների դեպքում առողջ, հասուն նորածինների մարմնի զանգվածի առավելագույն կորուստը, որպես կանոն, չի գերազանցում 6%-ից։ Հասուն նորածնի մարմնի զանգվածի կորստի ցուցանիշի 10%-ից բարձր լինելը վկայում է երեխայի հիվանդության կամ խնամքի կանոնների խախտումների մասին։ Նորածինների 50-70%-ի մոտ, անցողական կորստից հետո, մարմնի սկզբնական զանգվածի վերականգնումը սովորաբար տեղի է ունենում կյանքի 6-7-րդ օրերին, 75-85%-ր մոտ՝ 10-րդ օրը, իսկ բոլոր առողջ երեխաների մոտ՝ կյանքի II շաբաթում։ Մարմնի սկզբնական զանգվածի վերականգնումը ավելի դանդաղ է ընթանում անհաս, հիվանդ, ինչպես նաև ծնվելիս մարմնի մեծ զանգված ունեցող կամ հսկա նորածինների մոտ։

Ջերմային հավասարակշռության անցողական առանձնահատկությունները

Նորածինների ջերմակարգավորման պրոցեսի հիմնական աոանձնահատկություններն են՝

1.    ջերմագոյացման համեմատությամբ ավելի մեծ ջերմակորուստը,

2.    գերջերմացման դեպքում ջերմակորուստը ուժեղացնելու խիստ սահմանափակ ունակությունը, իսկ սառեցման դեպքում` ջերմագոյացումը ավելացնելու փոքր հնարավորությունը,

3.    տիպիկ տենդային ռեակցիա առաջացնելու անկարողությունը, (այսինքն՝ ջերմային հոմեոստազի այնպիսի վերափոխումը, ինչպիսին լինում է մեծահասակների մոտ տենդի դեպքում, երբ բարձր ջերմությունը ջերմակարգավորման կենտրոնների կողմից ընկալվում է որպես նորմալ):

Նորածինների մեծ ջերմակորուստը պայմանավորված է նրանց մարմնի զանգվածի 1 կգ մակերեսի ջերմակորուստի եռակի մեծ տեսակարար ցուցանիշներով (չափահասների մոտ 1կգ–ի համար այն կազմում է 0,023 մ2, հասուն նորածինների մոտ՝ 0,065 մ2, անհաս նորածինների մոտ՝ մինչև 0,15 մ2), ինչպես նաև 1 կգ զանգվածի հաշվով՝ շնչառության րոպեական ծավալի կրկնակի մեծ ցուցանիշներով։ Այդ իսկ պատճառով էլ նորածինների մոտ ջերմակորուստը կոնվեկցիայով,. ճառագայթմամբ և. գոլորշիացումով, 1 կգ մարմնի զանգվածի հաշվարկով՝ զգալի մեծ է, քան չափահասների մոտ։

Ներարգանդային շրջանի վերջում տեղի է ունենում ենթամաշկային ճարպի կուտակում, որը կարևոր դեր ունի ջերմային հոմեոստազում։ Եթե հասուն նորածնի համար այն կազմում է մարմնի զանգվածի մոտ 16%֊ը, ապա անհասության I աստիճանի երեխաների մոտ՝ 8%-ը, անհասության III աստիճանում՝ միայն 3%-ը։ Սառեցման դեպքում ջերմագոյացումն աճում է գլխավորապես գորշ ճարպի տարրալուծման պրոցեսների ակտիվացման հետևանքով։ Գորշ ճարպի քանակությունը հասուն նորածինների օրգանիզմում կազմում է մարմնի զանգվածի 5-8%֊ը։ Գորշ ճարպը սովորաբար տեղակայվում է թիակների միջև՝ ենթամաշկային բջջանքում, անութային փոսի շրջանում, կրծոսկրի տակ, պարանոցի մկանների ու անոթների, երիկամների, մակերիկամների շուրջը։ Խոր անհաս երեխաների մոտ գորշ ճարպի քանակությունը կազմում է մարմնի զանգվածի միայն 1-2%-ը։

Անցողական թերջերմություն (հիպոթերմիա)

Ծնվելու ժամանակ երեխային շրջապաաող միջավայրի ջերմաստիճանը, ներարգանդային միջավայրի ջերմաստիճանի համեմատությամբ ցածր է 12-15°C-ով։ Այդ պատճառով, ծնվելուն հաջորդող աոաջին 30 րոպեների ընթացքում, երեխայի մոտ 1 րոպեում 03° C չափով կարող է իջնել վերջույթների մաշկային ծածկույթների ջերմաստիճանը, 0,1° C՝ ուղիղ աղիքում, 30-60 րոպե հետո հասնելով այնպիսի նվազագույն ցուցանիշների, որոնք 1,5-2° C-ով պակաս են ծնվելու ժամանակ եղած ջերմաստիճանից (մոտ 38°C)։ Ընդամին որովայնի մաշկի ջերմաստիճանը լինում է մոտ 35,5-35,8° C (ծննդասրահի օդի ջերմաստիճանի 22-23° C-ի դեպքում)։ Այնուհետև նկատվում է մարմնի ջերմաստիճանի բարձրացում, որը կայունանում է նորածնի կյանքի աոաջին օրվա ընթացքում։ Շնչահեղձությամբ ծնված անհաս երեխաների մոտ, երբ ծննդաբերությունը բարդացել է ուղեղի արյունազեղումով, ինչպես նաև ախտաբանական այն պրոցեսների դեպքում, երբ զարգանում է հատկապես շնչառական ացիդոզ, մարմնի ջերմաստիճանի իջնելը կարող է ավելի ուժեղ արտահայտվել։ Գերսառեցումը կանխարգելող միջոցներից են՝ ծնվելուց անմիջապես հետո նորածնի լավ տաքացված փաթաթումը և նրա տեղավորումը տաքացվող սեղանին։ Ծննդասրահի օդի ջերմաստիճանը պետք է լինի 24-25° C-ից ոչ պակաս։

Անցողական գերջերմություն (հիպերթերմիա)

Այս վիճակը, որպես կանոն, զարգանում է կյանքի 3-5 օրերին և ներկայումս, խնամատարության լավագույն պայմաններում, կազմում է դեպքերի հաճախականության 0,3-0,5%-ը։ Մարմնի ջերմաստիճանը կարող է բարձրանալ մինչև 38,5-39,5° C և ավելի։ Երեխան անհանգիստ է, ագահորեն խմում է։ Նկատվում են նրա լորձաթաղանթների չորության և ջրազրկման այլ նշաններ։ Անցողական հիպերթերմիայի զարգացմանը նպաստում են գերջերմացումը (առողջ հասուն նորածինների պալատում օդի ջերմաստիճանը 24° C-ից բարձր լինելը, ջեռուցման մարտկոցներին մահճակալի մոտ լինելը կամ էլ ուղիղ արևի ճառագայթների տակ գտնվելը, հեղուկների անբավարար ընդունումը և այլն)։ Հաճախ անցողական տենդ ունեցող երեխաների մարմնի զանգվածի ֆիզիոլոգիական կորուստը կազմում է 10%-ից ավելի։ Ներկայումս մեծ տարածում է գտել այն տեսակետը, որ անցողական գերջերմության ծագման մեջ մեծ դեր է խաղում ջրազրկումը։ Անցողական գերջերմության ծագման պրոցեսում չպետք է անտեսել նաև աղիքներում առաջնային մանրէական ֆլորայի զարգացման հետ կապված աղիքային ցուպիկի էնդոտոքսինների նկատմամբ առաջացող հակազդեցությունը, որն ընթանում է ջրազրկման ֆոնի վրա։

Անցողական գերջերմության դեպքում բուժական միջոցները նպատակաուղղված են երեխայի ֆիզիկական սառեցմանը (երեխային հանում են բարուրից, իհարկե, մարմնի ջերմաստիճանը սիստեմատիկաբար չափելով), տրվում են հեղուկների լրացուցիչ քանակներ (50-100 մլ 5%-անոց գլյուկոզայի լուծույթ՝ խմելու ձևով)։ Միայն հազվադեպ դեպքերում դիմում են դեղամիջոցների, երբեմն՝ ջերմ իջեցնող լուծույթների (0,1 մլ 50 %-անոց անալգինի լուծույթը զուգորդված պիպոլֆենով և ամինազինով՝ յուրաքանչյուրը 0,5 մգ/կգ) միջմկանային ներմուծումների ձևով։

Մաշկ

Մաշկային ծածկույթների անցողական փոփոխությունները։ Կյանքի առաջին շաբաթում մաշկային ծածկույթների փոփոխություններն այս կամ այն չափով նկատվում են բոլոր նորածինների մոտ։

Հասարակ էրիթեմա։ Մաշկի ռեակտիվ կարմրությունը ի հայտ է գալիս առաջին լոգանքից հետո, երբ մաշկից հեռացվում է նախածննդային ձուսպը։ Էրիթեման հատկապես լավ է արտահայտվում կյանքի 2֊րդ օրը։ Այնուհետև նրա ինտենսիվությունն աստիճանաբար նվազում է և այն վերանում է առաջին շաբաթվա կեսում կամ վերջում։

Մաշկային ծածկույթների ֆիզիոլոգիական թեփոտումը։ Մաշկի խոշոր թերթաձև թեփոտումն առաջանում է երեխաների կյանքի 3-5-րդ օրերին, հատկապես հասարակ էրիթեմայի մարման դեպքում։ Այն հաճախ նկատվում է որովայնի, կրծքավանդակի վրա։ Թեփոտումը հատկապես առատ է լինում գերհասուն երեխաների մոտ։

Թունավոր էրիթեմա։ Փոքր-ինչ պնդակազմ, կենտրոնում հաճախ գորշադեղնավուն շտերով կամ բշտիկներով բազմաթիվ բծեր են, որոնք խմբերով տեղակայվում են վերջույթների տարածիչ մակերեսներին, հոդերի շուրջը, հետույքի, կրծքավանդակի, հազվադեպ՝ դեմքի, որովայնի վրա։ Երբեմն ցանը շատ առատ է լինում և ծածկում է ամբողջ մարմինը, երբեմն՝ եզակի։ Թունավոր էրիթեման զարգանում է կյանքի 2-5-րդ օրերին և նկատվում է նորածինների 20–30%-ի մոտ։ Երբեմն նման դեպքերում երեխայի վիճակը բավարար է լինում, իսկ մարմնի ջերմաստիճանը՝ նորմալ։

Թունավոր էրիթեման ըստ էության ալերգիայի նման ռեակցիա է, որի ժամանակ առկա են ալերգիկ հակազդեցության ախտաքիմիական և ախտաֆիզիոլոգիական շրջանները, սակայն իմունաբանական փուլը բացակայում է։ Ախտաքիմիական շրջանը զարգանում է ոչ սպեցիֆիկ գործոնների ազդեցությունից, որոնցից են մրսելը, աղիքներից ներծծվող չճեղքված պրոտեինները, աղիքների առաջնային մանրէական ֆլորայի էնդոտոքսինները։ Ցանը աստիճանաբար վերանում է և ինքնուրույն անցնում 2-3 օրվա ընթացքում։ Բուժում սովորաբար չի պահանջվում, սակայն արտահայտված պրոցեսի դեպքում նպատակահարմար է երեխային տալ լրացուցիչ հեղուկներ և դեղորայք (30– 60 մլ 5%-անոց գլյուկոզայի լուծույթ, դիմեդրոլ՝ 0,002 գ օրը 3 անգամ, խմելու ձևով)։

Անցողական հիպերբիլիռուբինեմիա

Տվյալ վիճակը բոլոր նորածինների մոտ զարգանում է կյանքի առաջին օրերին, մինչդեռ մաշկային ծածկույթների դեղնությունը (ֆիզիոլոգիական դեղնություն) նկատվում է միայն 60-70%-ի մոտ։ Պորտալարի արյան շիճուկում բիլիռուբինի խտության նորմալ ցուցանիշը տատանվում է 26-34 մկմոլ/լ սահմանում։ Գործնականում բոլոր նորածինների կյանքի առաջին օրերին արյան շիճուկում բիլիռուբինի խտությունը մեծանում է ժամում 1,7-2,6 մկմոլ/լ արագությամբ, հասնելով 3-4 օրերին միջին հաշվով 103-137 մկմոլ/լ։ Հասուն նորածինների մոտավորապես 1/3-ի մոտ բիլիռուբինի խտությունը նույնիսկ ցածր է, իսկ 1/3-ի մոտ՝ բարձր (մինչև 171 մկմոլ/լ)։ Անցողական դեղնության ժամանակ բիլիռուբինի խտության բարձրացումը կատարվում է ի հաշիվ նրա ուղղակի ֆրակցիայի։ Մաշկային ծածկույթների դեղնությունը նկատվում է կյանքի 2-3 օրը, երբ անուղղակի բիլիռուբինի խտությունը հասուն նորածինների մոտ հասնում է 51-60 մկմոլ/լ-ի, իսկ անհասների մոտ՝ 85-103 մկմոլ/լ։ Նորածնային անցողական դեղնության զարգացումը կապում են մի շարք գործոնների հետ.

1.    Բիլիռուբինի մեծ քանակությամբ գոյացումը, որի պատճառներն են.

a.    էրիթրոցիտների կյանքի տևողության կրճատումը, որ կապված է թթվածնի նկատմամբ անկայուն սաղմնային (ֆետալ) հեմոգլոբին պարունակող էրիթրոցիտների քանակի ավելացման հետ,
b.    արտահայտված ոչ արդյունավետ էրիթրոպոեզը,
c.    կատաբոլիկ փուլում հեմից ոչ էրիթրոցիտային աղբյուրներից (միոգլոբին, լյարդային ցիտոքրոմ և այլն) բիլիռուբինի լրացուցիչ քանակության ստացումը։

2.    Լյարդի ցածր ֆունկցիոնալ ունակությունը, որը հետևանք է.

a.    հեպատոցիտների կողմից անուղղակի բիլիռուբինի թույլ կլանման,
b.    բիլիռուբինի գլյուկուրոնացման ցածր հնարավորությունների՝ գլյուկուրոնիլտրանսֆերազայի և ուրիդինդիֆոսֆոգլյուկոզոդեհիդրոգենազայի ցածր ակտիվության հետևանքով (վերջիններս հիմնականում ընկճվում են մոր հորմոններով)
c.    հեպատոցիտներից բիլիռուբինի թույլ արտազատման։

3.    Անուղղակի բիլիռուբինի մեծ քանակության անցումն աղիքներից արյան մեջ՝
a.    աղիքների պատի գլյուկուրոնիդազայի բարձր ակտիվության հետևանքով,
b.    աղիքներից երակային ծորանով, շրջանցելով լյարդը, արյան մի մասի դեպի ստորին սիներակ անցման պատճառով, այսինքն՝ կապված բիլիռուբինի լյարդաաղիքային շրջանառության խանգարման հետ,
c.    աղիքների ստերիլության և լեղապիգմենտների թույլ վերականգնման հետևանքով։

Հորմոնային կրիզ

Կրծքագեղձերի կոշտացումը սովորաբար սկսվում է կյանքի 3-4 օրերին, որից հետո կրծքագեղձերի չափերը մեծանում են՝ հասնելով առավելագույնի 7-8-րդ օրերին (երբեմն 5-6-րդ կամ նույնիսկ 10-րդ օրերին)։ Այնուհետև կրծքագեղձերի կոշտացումը նվազում է, և նրանց չափերը նորածնային շրջանի վերջում դառնում են այնպես, ինչպես ավելի մեծ տարիքի երեխաների մոտ։ Կրծքագեղձերը մեծանում են համաչափ։ Մեծացած գեղձի մաշկը, որպես կանոն, մնում է անփոփոխ, սակայն երբեմն թեթևակի գերարյուն է լինում։ Բուժում չի պահանջում։ Կոշտացման շատ խիստ արտահայտման ժամանակ, կրծքագեղձը հագուստի շփումից և գրգռումից պահպանելու նպատակով, վրան դրվում է ստերիլ վիրակապ (երբեմն կատարում են կամֆորայի յուղով կոմպրես)։

Կրծքագեղձերի չափավոր մեծացումը գործնականում նկատվում է բոլոր աղջիկների և տղաների կեսի մոտ, իսկ արտահայտված մեծացումը՝ մոտ 1/3 դեպքերում (առավելապես աղջիկների մոտ)։

Թեփոտվող (դեսկվամատիվ) վուլվովագինիտ։ Աղջիկների 60-70%-ի մոտ սեռական ճեղքից գորշասպիտակավուն գույնի առատ լորձային արտադրություն է լինում, որն ի հայտ է գալիս կյանքի առաջին 3 օրերին, տևում 1-3 օր և աստիճանաբար վերանում է։

Հեշտոցային արյունահոսություն։ Սովորաբար լինում է կյանքի 5-8-րդ օրերին, աղջիկների 5-10%֊ի մոտ, չնայած այն հանգամանքին, որ թեփոտվող վուլվովագինիտի դեպքում հեշտոցային լորձում կարելի է թաքնված արյուն հայտնաբերել գործնականում բոլոր աղջիկների հետազոտության ժամանակ։ Հեշտոցային արյունահոսությունը տևում է 1 օր, հազվադեպ 2-3 օր, արտազատվող արյան ծավալը կազմում է 0,5-1 մլ, խիստ հազվադեպ՝ 2 մլ։

Կորեկապզուկ (milia): Մաշկի մակերեսից բարձրացող 1-2 մմ չափերով սպիտակադեղնավուն հանգույցիկներ են, որոնք հաճախ տեղակայվում են քթի թևերին և արմատին, ճակատին, կզակին, շատ հազվադեպ՝ ամբողջ մարմնին։ Նշված գոյացությունները հետեվանք են առատ արտազատուկով և խցանված արտահոսման ծորաններով ճարպագեղձերի, որոնք առաջանում են մայրական հորմոնների ազդեցության տակ։ Հանդիպում են նորածինների 60-30%-ի մոտ և առանց որևէ բուժման վերանում են 1-2 շաբաթ հետո։
Հորմոնային կրիզի արտահայտություններից են նաև ավելի հազվադեպ հանդիպող մի քանի երևույթներ՝ կրծքապտկիկների շուրջը մաշկի գերպիգմենտացիան, ձվապարկի, արտաքին սեռական օրգանների այտուցները։

Միզուղիներ

Երիկամների ֆունկցիայի անցողական առանձնահատկությունները։ Բոլոր առողջ նորածինների կյանքի առաջին 3 օրերին նկատվում է նորածնային վաղ սակավամիզություն (օլիգուրիա): Համարում են, որ սակավամիզության դեպքում օրվա ընթացքում արտազատվող մեզի քանակությունը մարմնի 1 կգ զանգվածի հաշվով 15-20 մլ-ից քիչ է լինում։ Կյանքի աոաջին 3 օրերին առաջացող սակավամիզության ծագումը վերջնականապես պարզաբանված չէ։ Սակայն ամենից հավանական է, որ այն զարգանում է քաղցից և հեմոդինամիկայի առանձնահատկություններից։

Ալբումինուրիա։ Հանդիպում է բոլոր նորածինների կյանքի առաջին օրերին՝ երիկամների էպիթելի, կծիկների, խողովակների, մազանոթների բարձր թափանցելիության հետևանքով։

Միզաթթվային ինֆարկտ։ Երիկամների խողովակներում և ավազաններում միզաթթվի կուտակումն է բյուրեղների ձևով։ Կյանքի 5-10-րդ օրերին մահացած բոլոր նորածինների երիկամներն անզեն աչքով զննելիս կարելի է տեսնել միզաթթվի բյուրեղներ, որոնք երևում են ավազաններից ճառագայթաձև ցրվող դեղնանարնջագույն նուրբ բծերի ձևով։

«Ինֆարկտային» մեզը, որը նկատվում է նորածինների մոտավորապես կեսի մոտ, դեղնաաղյուսագույն է, պղտոր և երբեմն տակաշորի վրա նույն գույնի բիծ է առաջացնում։

Մեզով միզաթթվի մեծ քանակության արտազատման պատճառը (չափահասների օրվա մեզում միզաթթվական ազոտը կազմում է 2,5-3 մգ/կգ, մինչդեռ նորածինների մոտ այն մոտ 5-10 մգ/կգ է), առաջին հերթին, այդ ժամանակահատվածում մեծ քանակությամբ բջիջների քայքայումն է (հիմնականում լեյկոցիտների), որոնց կորիզներից գոյանում են բավականին պուրինային և պիրիմիդինային հիմքեր, իսկ վերջիններիս նյութափոխանակության վերջնական փուլն էլ միզաթթուն է։

Մարսողական համակարգ

Անցողական դիսբակտերիոզ։ Այս վիճակը զարգանում է գրեթե բոլոր նորածինների մոտ։ Հղիության նորմալ ընթացքի դեպքում պտուղը ստերիլ է, մինչդեռ արտարգանդային կյանքն ընթանում է միկրոօրգանիզմների աշխարհում։ Արդեն ծնվելու պահին երեխայի մաշկի և լորձաթաղանթների վրա տեղակայվում է մայրական սեռական ուղիների միկրոֆլորան։ Հետագա վարակի աղբյուրներ են սպասարկող անձնակազմի ձեռքերը, օդը, նորածնի խնամքի առարկաները, մայրական կաթը։ Աղիքների, մաշկի և լորձաթաղանթների առաջնային միկրոբային ֆլորան բացի bifidum-ից, կաթնաթթվային ստրեպտոկոկերից, պարունակում է նաև պայմանական ախտածին ստաֆիլոկոկեր, աղիքային ցուպիկ, նեխային միկրոբների զանազան շտամներ, սնկեր։ Նորածինների 60-70%-ի մոտ, կյանքի առաջին շաբաթվա երկրորդ կեսում և երկրորդ շաբաթում, մաշկից, քթի լորձաթաղանթից, բկանցքից, կղանքից կարելի է ախտածին ստաֆիլոկոկեր անջատել, 30-50%-ի մոտ՝ ցածր ֆերմենտատիվ հատկություններով էնտերոբակտերիաներ, Կանդիդա ցեղի թթխմորանման սնկեր, 10-15%-ի մոտ՝ պրոտեուս, հեմոլիտիկ էնտերոբակտերիաներ (Վ.Գ. Դորոֆեյչուկ և Գ.Ա. Լեկոմցևա և այլոք): Մայրական կաթը հարուստ է բիֆիդոֆլորայով, որը նպաստում է ախտածին միկրոֆլորայի հեռացմանը կամ դրա քանակի խիստ նվազմանը։ Մասնավորապես, նորածնային շրջանի կեսից կղանքում արդեն գերիշխում են bifidum-բակտերիաները, որոնց քանակը 1 գ կղանքում հասնում է 108–10՚°֊ի (բնական սնուցման դեպքում):

Աղիքների անցողական կատառ։ Նորածինների կյանքի առաջին շաբաթվա կեսում կղման անկանոնություն է լինում։ Աոաջին կղանքը (մեկոնիումը) խիտ, մուգ կանաչավուն (ձիթապտղայրն) գույնի կպչուն զանգված է, որը, որպես կանոն, արտսաթորվում է 1-2 օրվա, հազվադեպ՝ 3 օրվա ընթացքում։ Հետագայում կղանքը դառնում Է ավելի հաճախ, ոչ միատարր ինչպես կազմությամբ (գնդիկներ, լորձ, հեղուկային մաս), այնպես էլ գունավորությամբ (մուգ կանաչավուն հատվածները, հաջորդվում են կանաչավուն, դեղին և նույնիսկ, սպիտակավուն հատվածներով)։

Կղանքը ջրիկ է լինում (տակաշորի վրա կղանքային զանգվածի շուրջն առկա են ջրի հետքեր)։ Մանրադիտակային հետազոտության ժամանակ հայտնաբերվում են լորձ, ճարպաթթուներ, լեյկոցիտներ (մէկ տեսադաշտում՝ 30 հատ)։ Այդպիսի կղանքը համարվում է անցողական, իսկ վիճակը՝ աղիքների անցողական կատառ։ 2-4 օր հետո կղանքը դառնում է միատարր (շիլայանման) ըստ կազմության և դեղին՝ ըստ գույնի։ Մանրադիտակային ուսումնասիրության ժամանակ ճարպաթթուների բյուրեղներ այլևս չեն հայտնաբերվում, լեյկոցիտների քանակը տեսադաշտում դառնում է 10-20։ Աղիքների անցողական կատառի ծագման պրոցեսում նշանակություն ունեն անցողական դիսբակտերիոզը, սնուցման բնույթի փոփոխությունը և աղիքների գրգռումը՝ մինչ այդ աղիներում չեղած ճարպերով, սպիտակուցներով։

Արյան շրջանառության անցողական տեղաշարժեր

Նորածնի թոքային շնչառությունը, որը սկիզբ է առնում առաջին ներշնչումով, առաջ է բերում.

1.    կրծքավանդակի լայնացում, որի հետևանքով նրա ներսում ստեղծվում է բացասական ճնշում, որը 40-50 մմ սնդիկի սյունով ցածր է մթնոլորտայինից,

2.    թոքային անոթների դիմադրողականության նվազում, որը մոտավորապես 20%-ով ցածր է, քան մինչև ծնվելը,

3.    թոքերում արյան հոսքի մի քանի անգամ մեծացում։

Մինչև ծնվելը թոքային զարկերակում սիստոլային ճնշումը կազմում է սնդիկի սյան մոտ 80 մմ, որն աորտայի համապատասխան ճնշումից բարձր է սնդիկի սյան 10մմ-ով։ Բայց արդեն կյանքի առաջին մեկ ժամվա ընթացքում նշված զարկերակների ճնշումները մոտավորապես հավասարվում են, որը զարկերակային արյան թթվածնի լարվածության բարձրացման հետ զուգակցված, նպաստում է բոտալյան զարկերակային ծորանի հարթ մկանների կծկմանը։ Ծնվելուց երկու ժամ հետո թոքային զարկերակի ճնշումը աորտայի ճնշումից ցածր է երեխաների 50%-ի մոտ, 4 ժամ հետո՝ 70%-ի մոտ, իսկ կյանքի աոաջին 9 ժամում՝ 90%-ի մոտ։

Թոքային զարկերակի և աորտայի արյան ճնշումների հարաբերությունը մեծ մասամբ պայմանավորված է ինչպես թոքերի վիճակով, այնպես էլ արյան մեծ շրջանառության հեմոդինամիկայի առանձնահատկություններով։ Ելնելով այդ հանգամանքից, ներկայումս մեծ նշանակություն են տալիս արտարգանդային պայմաններում արտաշնչական հարմարողականությանը։

Ծնվելուց և պորտալարի կապելուց հետո, ծայրամասային անոթների դիմադրողականության բարձրացման և անոթային հունի տարողության նվազման հետ, տեղի է ունենում զարկերակային ճնշման կարճատև բարձրացում։ Նորածնի կյանքի աոաջին րոպեներին (ի տարբերություն պտղի), աորտայի համեմատությամբ թոքային զարկերակում արյան ճնշումն ավելի ցածր է, որը պայմանավորված է աորտայից զարկերակային բաց ծորանով արյան հակադարձ հոսքով (շունտ) դեպի թոքային զարկերակ։ Այդ ճանապարհով թոքային զարկերակ անցնող արյան քանակը կազմում է թոքային արյան մոտ 50%-ը։ Չնայած նրան, որ զարկերակային ծորանը սկսում է փակվել ծնվելուց մոտավորապես 10-15 րոպե անց, այնուամենայնիվ, այդ պրոցեսը 24-48 ժամվա ընթացքում դեռևս չի ավարտվում։ Այդ ժամանակահատվածում արյան հոսքը կարող է լինել ինչպես ձախից աջ, այնպես էլ, հազվադեպ, աջից ձախ։

Նկարագրված անցողական արյան շրջանառությամբ է բացատրվում լիովին առողջ նորածինների որոշ մասի կյանքի սկզբնական շրջանում նկատվող ստորին վերջույթների կապտուկը (ցիանոզը)։

Անցողական պոլիգլոբուլիա և պոլիցիտեմիա։ Այդ երևույթները նկատվում են որոշ առողջ նորածինների կյանքի առաջին օրերին։ Եթե որպես նորմա ընդունենք չափահասների կամ մեկ ամսականից մեծ երեխաների հեմատոկրիտի ցուցանիշը, ապա կարելի է ասել, որ բոլոր նորածինները պոլիցիտեմիական ցուցանիշներ ունեն, քանի որ նրանց կյանքի առաջին օրվա հեմատոկրիտի ցուցանիշը կազմում է 0,55+0,06, մինչդեռ մեծահասակների մոտ այն հավասար է 0,35± 0,45։ Նորածնի կյանքի առաջին ժամերին տեղի է ունենում արյունախտացում (հեմոկոնցենտրացիա)՝ հեմոգլոբինի, էրիթրոցիտների և լեյկոցիտների քանակների, հեմատոկրիտի ցուցանիշի մեծացում։ Այդ տենդենցի արտահայտությունը կախված է բազմաթիվ գործոններից՝ ծննդաբերության ընթացքից, ընկերքային փոխներարկման ծավալից, պտղի ներարգանդային զարգացման պայմաններից, ընկերքի թափանցելիությունից և այլն։

Նորածինների մոտ պոլիցիտեմիա ախտորոշում են այն դեպքում, երբ հեմատոկրիտի ցուցանիշը լինում է 0,65 և ավելի, իսկ հեմոգլոբինի մակարդակը 220 գ/լ և բարձր։ Այդ տեսակետից ավելի ճիշտ է հաշվի առնել ոչ թե մազանոթային, այլ երակային հեմատոկրիտի ցուցանիշը։

Անցողական հիպոկալցեմիա և հիպոմագնեմիա։ Սահմանային վիճակներ են, որոնք զարգանում են որոշ նորածինների մոտ, չնայած այն հանգամանքին, որ Ca-ի և Mg-ի մակարդակի իջեցումն արյան մեջ կյանքի առաջին 2 օրերի ընթացքում բնորոշ է բոլոր երեխաներին։ Արյան շիճուկում Ca-ի և Mg–ի մակարդակը ցածր ցուցանիշների վրա պահպանվում է 2-4 օր և այնուհետև, աստիճանաբար բարձրանալով, հասնում է այն մակարդակին, որը բնորոշ է ավելի մեծ տարիքի երեխաներին և չափահասներին (Ca՝ 2,25-2,74 մմոլ/լ, Mg՝ 0,78-0,91 մմոլ/լ)։ Ներկայումս նշված փոփոխությունների առաջացումը կապում են նորածնային վաղ շրջանի ֆունկցիոնալ հիպոպարաթիրեոիդիզմի հետ։ Որոշ նորածինների, ինչպես հասուն, այնպես էլ հատկապես անհաս երեխաների արյան շիճուկում Ca-ի և Mg–ի մակարդակը կարող է բավականին ցածր լինել։ Նորածնային հիպոկալցեմիան որպես ախտաբանական համախտանիշ ախտորոշվում է այն դեպքում, երբ արյան շիճուկում Ca-ի մակարդակը 1,75 մմոլ/լ-ից ցածր է, իսկ հիպոմագնեմիան՝ երբ մագնեզիումի քանակը 0,62 մմոլ/լ է։

Նյութափոխանակության անցողական առանձնանատկությունները

Նյութափոխանակության կատաբոլիզային ուղղվածությունն անցումային վիճակ է, որը կյանքի առաջին 3 օրերին բնորոշ է բոլոր երեխաների համար, երբ ընդունած կաթի կալորիականությունը չի ապահովում նույնիսկ հիմնական նյութափոխանակության պահանջները։ Կյանքի առաջին օրերին կատաբոլիզմին նպաստում է նաև այդ շրջանին բնորոշ գլյուկոկորտիկոիդների ավելցուկը։ Սուր հարմարման շրջանում սպիտակուցների բարձր քայքայման ֆիզիոլոգիական նպատակահարմարությունը բացատրվում է նրանով, որ այդ դեպքում պայմաններ են ստեղծվում գլիկոնեոգենեզի, օրգանների միջև սննդանյութերի և էներգիայի վերաբաշխման համար, հասցնելով վերջիններիս գլխավորապես այն օրգաններին, որոնք հարմարման պրոցեսում վճռական դեր են խաղում։

Ակտիվացած շաքարաքայքայումը (գլիկոլիզ) և ճարպալուծումը (լիպոլիզ), արյան մեջ գլյուկոզայի մակարդակի իջեցումը բնորոշ են բոլոր նորածիններին։ Ծնվելիս առողջ, հասուն նորածնի արյան մեջ գլյուկոզայի մակարդակը մոր արյան համեմատությամբ փոքր-ինչ ցածր է լինում (մոտ 30%-ով) և պորտալարի երակի արյան մեջ տատանվում է 2,83-5 մմոլ/լ (միջինը՝ 4 մմոլ/լ)։ Գլյուկոզայի մակարդակի իջեցումը կյանքի առաջին ժամերին և օրերին (2-4 օրը նվազագույն ցուցանիշը մոտ 2,8 մմոլ/լ է) պայմանավորված է քաղցածությամբ և նորածնի ներզատական համակարգի առանձնահատկություններով։ Քաղցածության շրջանում երեխան անհրաժեշտ էներգիան վերցնում է օրգանիզմի էներգետիկ պաշարներից (նրանց կուտակումը հատկապես ինտենսիվ է ընթանում հղիության վերջին ամսում)՝ գլիկոգենից և գորշ ճարպից։ Ծնվելու պահին հասուն նորածինների օրգանիզմում գլիկոգենի պաշարները բավականին մեծ են լինում։ Գլիկոգենի համեմատական քանակները (օրգանի միավոր կշռի հաշվարկով) լյարդում՝ 2 անգամ, սրտում՝ 10 անգամ, կմախքային մկաններում՝ 35 անգամ ավելի շատ են, քան չափահասների մոտ։ Սակայն այդ պաշարներն անգամ չեն բավարարում արյան մեջ գլյուկոզայի մակարդակը կայուն վիճակում պահպանելու համար։

Ժամկետից շուտ (անհաս), մարմնի փոքր զանգվածով, գերհասուն (ժամկետանց), ներարգանդային թերթթվածնությամբ (հիպոքսիայով) , ծննդաբերության ժամանակ շնչահեղձուկով կամ այլ ախտա– բանություններով ծնված երեխաները գորշ ճարպի և լյարդում գլիկոգենի ցածր պաշարներ են ունենում, որոնք և արագ սպառվում են։ Այդ պատճառով նրանց արյան գլյուկոզայի խտությունն արագ նվազում է, հասնելով բավականին ցածր ցուցանիշների, որը և պահպանվում է երկար ժամանակ։ Նորածնային հիպոգլիկեմիան, որպես ախտաբանական վիճակ, ախտորոշվում է այն դեպքում, երբ կյանքի առաջին 72 ժամում արյան մեջ գլյուկոզայի խտությունը 1,67-1,39 մմոլ/լ-ից ցածր է լինում, իսկ հետագայում՝ 2,22-1,94 մմոլ/լ-ից։ Գլիկեմիայի նման ցածր ցուցանիշներն առողջ հասուն երեխաների արյան մեջ հանդիպում են միջին հաշվով 0,2-0,4%-ի մոտ, անհասների կամ ծնվելիս փոքր քաշ ունեցող երեխաների 4-10%-ի մոտ (Ն.Պ. Շաբալով)։

Ակտիվացած ճարպալուծումն անցողական վիճակ է, որը նկատվում է նորածինների գերակշոող մեծամասնության մոտ և հայտնաբերվում է լաբորատոր հետազոտություններով։ Նորածնի էներգետիկ մեծ ծախսերն ավելի արդյունավետ են լրացվում ճարպերի ճեղքման օգնությամբ։ Սակայն ածխաջրերի անբավարար քանակության դեպքում ճարպերի օքսիդացումը մասնակի է ընթանում, որը և պատճառ է դառնում կետոզների աոաջացման։ Եթե պորտալարի արյան մեջ կետոնային մարմինները միջին հաշվով կազմում են 0,46 մմոլ/լ, ապա կյանքի 4-րդ օրն այն հասնում է 2,34 մմոլ/լ-ի, իսկ 10-14-րդ օրերին՝ 0,136 մմոլլ֊ի (Ռ.Վ. Տուպիցինա և ուրիշներ)։ Կյանքի 4-րդ օրն արյան մեջ եղած ճարպաթթուների քանակությունը 25-30%-ով գերազանցում է պորտալարի արյան մեջ պարունակվող ճարպաթթուների քանակությանը։

Անցողական թթվագարություն

Սահմանային վիճակ է, որը ծննդաբերության ընթացքում բնորոշ է բոլոր երեխաներին, որովհետև այդ պահին արյան թթվայնությունը, արգանդաընկերքային արյան շրջանառության առանձնահատկությունների պատճառով պտղի արյան PH֊ի համեմատությամբ 0,08-0,2֊ով իջնում է և ծնվելու պահին հասնում է մոտ 7,27-ի։ Արտարգանդային կյանքի առաջին 15-30 րոպեներին արյան PH-ը ոչ միայն չի բարձրանում, այլև նույնիսկ որոշակիորեն իջնում է։ Այդ նույն ժամանակամիջոցում նկատվում է նաև PGO2-ի և արյան լակտատի մակարդակի աճի հակում։ Միայն արտարգանդային կյանքի սուր հարմարման շրջանի վերջում արյան PCO2-ը սկսում է բարձրանալ և հասնել կրծքային տարիքի երեխաների արյան PCO2֊-ի ստորին սահմաններին (սնդիկի սյան 70 մմ):

Ծնվելու պահին նկատվող ացիդոզը, որպես կանոն, նյութափոխանակային է, և միայն որոշ առողջ հասուն երեխաների 1/5-ի մոտ խառը՝ նյութափոխանակային-շնչառական։ Առողջ հասուն նորածինների արյան թթվայնությունը հասնում է ավելի մեծ տարիքի երեխաների և չափահասների ցուցանիշներին, կյանքի առաջին օրվա երկրորդ կեսում, իսկ նյութափոխանակային բաղադրիչի մեծությունը` կյանքի առաջին շաբաթվա վերջում։

Վաղ նորածնային հեմոստազի և արյունաստեղծման (հեմոպոեզի) անցողական առանձնահատկությունները

Այս վիճակները տարբեր չափով նկատվում են նորածինների գերակշռող մեծամասնության մոտ։ Հեմոստազում (արյունամակարդման պրոցեսում) ամենից հաճախ հանդիպողը արյան մակարդման K վիտամինակախյալ գործոնների (II, VII, IX, X) պակասն է, որոնք ի հայտ են գալիս նորածնի կյանքի II-III օրերին և պայմանավորված են լյարդի սպիտակուցասինթեզման ցածր ֆունկցիայով։ Կյանքի աոաջին րոպեներից նորածինների մոտ հայտնաբերվում է ֆիբրինալուծման (ֆիբրինոլիզի) բարձր ակտիվություն և տարածված ներանոթային մակարդման (կոագուլյացիա) թեթև աստիճան։ Կյանքի առաջին օրերին հայտնաբերվում է թրոմբոցիտների ցածր միացքային (ագրեգացիոն) ակտիվություն։ Նշված առանձնահատկություններն անհետանում են կյանքի 2-3 կամ 4 շաբաթներում, չնայած նորածինների հեմոստազի որոշ հատկությունները պահպանվում են նաև կրծքի տարիքի երեխաների մոտ։ Օրինակ, ծնվելու ժամանակ նկատվող պլազմինոգենի և հակաթրոմբին III-ի ցածր մակարդակը կարգավորվում է միայն 6 ամսականում, իսկ անոթային պատի բարձրացած թափանցելիությունը՝ նույնիսկ ավելի ուշ։

Նորածնային արյունաստեղծման անցողական առանձնահատկություններն են՝

1.    էրիթրոպոեզի բարձր ակտիվությունը` սաղմնային հեմոգլոբին պարունակող էրիթրոցիտների գերիշխող սինթեզով և էրիթրոպոեզի ոչ արդյունավետ հնարավորությունով,

2.    կյանքի առաջին օրվա վերջում միելոպոեզի ակտիվության բարձրացումը, իսկ հետագայում այդ ինտենսիվության խիստ իջեցումը,

3.    ծնվելուց անմիջապես հետո լիմֆոցիտոպոեզի ինտենսիվության իջեցումը (ծայրամասային արյան մեջ լիմֆոցիտների նվազագույն քանակը լինում է կյանքի 3-րդ օրը), իսկ հետագայում այդ ինտենսիվության խիստ բարձրացումը և կյանքի աոաջին շաբաթվա վերջում լիմֆոցիտների քանակի գերիշխումը բազմաձև կորիզային լեյկոցիտների քանակի նկատմամբ։

Հարցեր, պատասխաններ, մեկնաբանություններ